بازار باستانی ایران
شهر تاریخی کاشان با قدمتی گران به اندازه تپه‌های باستانی سیلک همچون نگینی پر بها در میان کویر و دامنه‌های زاگرس در استان اصفهان همچنان پایدار و استوار خودنمایی می‌کند.
مجموعه بازار کاشان نیز با سامان‌مندی فضاهای معماری و همجواری با راه‌های بازرگانی باستانی، یکی از پر رونق‌ترین و باشکوه‌ترین بازارهای ایران به شمار می‌آید. دوران اوج و رواج بازار کاشان مربوط به دوران صفوی و به خصوص دوران شاه عباس اول است. غالبا سیاحان و جهانگردانی که در عصر صفوی و قاجار، به ایران و به خصوص کاشان سفر می‌کردند، همواره عظمت و شکوه بازار این شهر را مورد تمجید قرار می‌دادند.
در مجموعه بازار کاشان علاوه بر راسته بازارهای اصلی نظیر مسگرها، زرگرها، کفاش‌ها، بزازها، بازارچه‌های میانچال، ملک، ضرابخانه و رنگرزها، مساجد، بقاع، کاروانسراها، تیمچه‌ها، حمام‌ها و آب انبارهای متعددی وجود دارد که هر یک از آنها در دوره‌ای خاص ساخته شده‌اند.
از دیرباز بازار کاشان به جهت ساماندهی منظم و معماری بی نظیر و با شکوه مجموعه فضاهایش مورد توجه و تحسین بوده است. به طوری که سر آنتوان شرلی شرحی در باب یکی از سفرهایش با شاه عباس به کاشان می‌نگارد و همچنین تاورنیه فرانسوی در سفرنامه خود می‌نویسد: بازار های کاشان خیلی زیباست و با تاق‌های خوب پوشیده شده، کاروانسراها هم بزرگ و راحت است.
بازار کاشان با وجود رونق و زیبایی بسیار در دوران سلجوقی و صفوی، به سبب زلزله شدید در سال ۱۱۹۲ قمری ویران شد و در پی وقوع این حادثه علاوه بر تخریب ابنیه تاریخی شهر، بافت بازار نیز از بین رفت. بازار فعلی کاشان روی بقایای بازار قدیم که در اثر آن زلزله فروریخته بود، بازسازی شد. فضاهای معماری امروز بازار کاشان در واقع از بازسازی‌های دوران قاجاریه و بخصوص دوره حکمرانی فتحعلی شاه باقی‌مانده است.
مجموعه تاریخی بازار کاشان از نظر مکانی با امتداد شرقی غربی از دروازه قدیمی شهر (دروازه دولت) آغاز شده و تا گذر پا نخل ادامه می‌یابد. در گذر از این مسیر، راسته بازار مسگرها، میانچال، بالا بازار، درب زنجیر، زرگر ها و گذر نو قرار دارند. در بازار کاشان راسته اصلی، مجموعه میانچال به عنوان کانون اصلی بازار می‌باشد که بر خلاف الگوهای دیگر، شکل خطی ندارد. این مجموعه شامل عناصر مختلفی چون تیمچه، سرا، آب انبار و مسجد مدرسه است. وجود چهار سوق میانچال و راسته های فرعی یا بازارچه‌های کفاش‌ها، بزازها، ریسمانچی‌ها و بازار ملک بر شکوه و جلال این بازار کاشان می‌افزاید. راسته مسگرها از میدان دروازه دولت تا میدان سنگ (مسجد میرعماد) به عنوان یکی از پررونق‌ترین راسته‌های بازار کاشان به حساب می‌آید. در بخشی از میدان سنگ، جلوخانی قرار دارد که به نوعی فضای ارتباطی و دستیابی به مسجد میرعماد را فراهم می‌کند.
از مسجد میرعماد (میدان سنگ) تا مجموعه میانچال را راسته بازار بزرگ یا بالا بازار می‌نامند که یکی از پرجنب و جوش‌ترین راسته‌های بازار کاشان است. کارکرد این راسته، صباغی یا رنگرزی بوده و آن را منسوب به حاج حسین صباغ می‌دانند که بانی آب انباری به همین نام در بازار است. پس از گذر از مجموعه میانچال راسته‌های زرگرها، گذر نو و پا نخل قرار دارند. بازارچه پانخل به دلیل ساخت خیابان از پیوستگی کالبدی بازار جدا مانده و عملا قدیمی‌ترین بخش بازار کاشان بدون هیچ عملکردی در انتهایی‌ترین بخش بازار از چرخه اقتصادی شهر خارج شده است. پس از بازار پانخل، محله درب باغ و نهایتاً دروازه غربی قدیمی شهر قرار دارد. تیمچه امین الدوله به دستور فرخ خان غفاری در سال ۱۲۸۵ قمری عهد ناصر الدین شاه قاجار از سوی استاد معمار مریم کاشانی ساخته شد.
کاروانسرای گمرک یا سرای خان که از نظر وسعت و بزرگی در بازار کاشان بی همتاست، در سمت شمالی بالا بازار و نزدیک میدان سنگ واقع شده است. در بالای ورودی حجره های اطراف میانسرا، کاشی‌های منقوش هندسی و روایی وجود دارد که مجلس بزم و رزم و شکار و ... را نمایش می‌دهد.
از کاروانسراهای موجود در بازار تاریخی کاشان می‌توان به کاروانسرای ذغالی‌ها، کاروانسرای نو و میرپنج اشاره کرد که به سبب نزدیکی به دروازه اصلی شهر، نقش به سزایی در تبادلات اقتصادی شهر داشته‌اند.
یاری نامه: (منبع) پایگاه بنیاد فرهنگ کاشان www.kashanica.com
