مشهد اردهال، منطقه ای است از توابع بخش نیاسر در شهرستان کاشان در فاصله چهل و دو کیلومتری شمال غربی کاشان.
مشهد اردهال، در ارتفاع ۱۸۲۵ متر از سطح دریا و در محور ارتباطی کاشان – دلیجان قرار دارد. منطقه مشهد اردهال مشتمل بر روستاهای: باریکرسف، علوی، علی آباد، غیاث آباد، لاران، ریجان، بهار و جوشق می باشد و دارای بیش از ۵۰۰۰ نفر جمعیت است. مشهد اردهال که مرکز و محور روستاهای یادشده می باشد مدفن حضرت سلطان علی بن امام محمد باقر علیه السلام است. مردم کاشان و شهرهای اطراف، این منطقه را مشهد قالی نیز می گویند.
وجه تسمیه
اردهال یا “اردهار” از دو واژه “اَرْدَ” به معنای پاکی و تقدس ( اَرْدَ در نام‌های اردشیر و اردوان نیز به همین معنا آمده است) و “هار” صورت دیگر “هَرْ” که یک پیشوند و پسوند اوستایی به معنای کوه و رشته‌کوه است تشکیل شده است.
پیشوند “هر”در طول زمان به حروف “ال” تبدیل گردیده است مانند کلمه “هَرَبُرز ” یا همان البرز به معنی کوه بلند یا کلمه “هارماگدون” یا همان الماجدون که البته به نظر خانم دکتر مریم امجدی کلمه هارماگدون یا آرماگدون دگرگون شده ی لفظ فارسی ” هرمزدگان ” است و به استان هرمزگان و تنگه هرمز در ایران قابل اطلاق است و نه به منطقه آرماگدون یا حارمجدون در فلسطین اشغالی.
تقدس این منطقه را در قبل از ورود اسلام به ایران به پاک و خجسته بودن رشته کوههای اطراف آن که در بردارنده چندین آتشکده و نیایشگاه زرتشتیان بوده است نسبت می دهند و مقدس بودنش پس از اسلام به وجود شهادتگاه و مدفن حضرت سلطان علی بن امام محمد باقر علیه السلام و دهها نفر از یاران و شیعیانش باز می گردد.
کاشان ؛ اولین و مهمترین پایگاه تشیع در ایران
منطقه کاشان، شیعه ترین منطقه ایران است. از پیروز کاشی (ابولولوء) قاتل خلیفه دوم گرفته تا مراسم هزار و سیصد ساله قالی شویان همگی نشان دهنده مخالفت مردمان این ناحیه با تبعیض ، نژاد پرستی ، بی عدالتی و شیعه ستیزی بعضی حاکمان اسلامی و خلفای اموی است.
این گفته که شیعه گری محصول صفویه است با در دست داشتن این گونه جنبش ها حرفی بی اساس است. هشتصد و پنجاه سال پیش از صفویه، مردم فین کاشان شیعه بوده اند. کاشان بواسطه سابقه تاریخی و دانشمندان و حوزه های علمیه و فقهای قوی خود یکی از پایگاهها و مراکز تعلیم دینی حتی برای شاهان و شاهزادگان صفوی بوده است.
علمایی چون ملا احمد و ملا مهدی نراقی،فیض کاشانی، ابوالرضا و قطب راوندی و عرفایی چون افضل الدین مرقی ،شعرایی چون محتشم کاشانی و وقوع مدفن امامزادگان بسیار در کاشان و روستاها و شهرهای اطرافش و نیز شهدای بسیاری که مردم غیور کاشان در دفاع مقدس تقدیم ایران و اسلام کرده اند گواه سابقه و اصالت تشیع در کاشان است.
سلطان علی بن محمد باقر (ع) مقدم ترین و افضل ترین امامزاده مدفون در ایران
ارقام، نشانگر این است که حدود ۸۰۰۰ امامزاده در اقصی نقاط ایران مدفونند که از بین این تعداد چهار تن به عنوان امامزادگان معلوم النسب مورد توجه بیشتری قرار دارند که عبارتند از:
۱- حضرت علی بن امام محمد باقر (ع) فرزند بلافصل امام باقر (ع) و برادر امام جعفر صادق (ع) مدفون در مشهد اردهال که در اوایل قرن دوم هجری قمری به کاشان وارد شدند.
۲- – حضرت معصومه (س) دختر امام موسی کاظم (ع) و خواهر امام رضا (ع) مدفون در شهر مقدس قم.
۳- – حضرت احمد بن موسی (ع) معروف به شاه چراغ مدفون در شیراز.
۴- – حضرت عبدالعظیم حسنی که چند نسل قبل ایشان به امام حسن مجتبی (ع) منتسب است.
بارگاه و تربت حضرت معصومه (س)، حضرت احمد بن موسی(ع) و حضرت عبدالعظیم به دلیل این که در کنار شهرهای بزرگی چون قم، شیراز و تهران قرار گرفته اند بیشتر از بارگاه حضرت علی بن امام محمد باقر (ع) مورد توجه اند.
اشتباهاتی که سابقاً در تقسیمات کشوری رخ داد و برای مدتی مشهد اردهال را از تاریخ و بدنه و پایگاه اصلی خود یعنی کاشان جدا کرد و همچنین عدم استقرار حوزه علمیه و مراکز فرهنگی و علمی قوی و کم توجهی به عمران و آبادانی و عدم توسعه حرم و بویژه راه دسترسی نامناسب از دلایل عمده بی رونقی این منطقه و کم توجهی به این آستان مبارک بوده است که طی سالیان اخیر با اصلاح فقط قسمتی از اشتباهات در تقسیمات کشوری ( البته هنوز روستاهای خاوه و مهدی آباد جزء توابع شهر دلیجان که هیچ ارتباط تاریخی و فرهنگی با آنها ندارد قرار دارند. اهالی این روستاها همچنان برای تامین امور و کالاها و خدمات اساسی و اصلی خود به کاشان که راه دسترسی بهتری هم دارد مراجعه می کنند) و احداث راه دسترسی ۴ باند کاشان- مشهد اردهال و احداث یک زائر سرا و فعالیتهای عمرانی چند سال گذشته برای توسعه حرم و مسجد پیرامون آن اوضاع بهتری را شاهد هستیم.
شناسنامه حضرت سلطان علی ابن محمد باقر علیه السلام
نام: علی (ابوالحسن، طاهر)
پدر: محمد ابن علی ابن الحسین (ع)
مادر: ام ولد (نام های او زینب، لیلا، ام حکیمه)
فرزندان: احمد و فاطمه- (فاطمه یکی از همسران امام کاظم (ع)
سن: ۳۲ سال
انتساب به اهل بیت: یکی از امام زادگان بلافصل
مسئولیت: نایب خاص امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) در کاشان
سال اعزام: حدود ۱۱۳ هجری قمری
میزبان: اهالی کاشان، فین و خاوه ی اردهال
حاکم وقت: هشام بن عبدالملک (حکومت ۱۰۵- ۱۲۵هجری قمری)
محل شهادت: دره ازناوه
زمان شهادت: احتمالاً ۲۷ جمادی الثانی ۱۱۶ هجری قمری حدود ۵۵ سال بعد از واقعه کربلا
چگونگی شهادت: جدا شدن سر از بدن مبارک آن حضرت با لب تشنه و فرستادن آن به دارالخلافه اموی.
قاتل: ارقم شامی
حوزه ی مأموریت: کاشان، فین ، اردهال.
چگونگی ورود و استقرار سلطان علی بن محمد باقر علیه السلام در کاشان
بنا به روایات تاریخی، بعد از این که اهالی کاشان (ایران مرکزی) به دین مبین اسلام ایمان آوردند و آن را به عنوان دین رسمی خود پذیرفتند و ۵۲ سال پس از واقعه خونین کربلاء ، در سال ۱۱۳ هجری قمری برای آگاهی هر چه بیشتر از مبانی دینی و ترویج تشیع و نیز بهره گیری از یک پیشوای فهیم و مسلط در این زمینه ، قاصدی به نام عامربن ناصر فینی را به نزد امام زمان خود یعنی حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرستادند و از ایشان رهبر و پیشوا طلب کردند. حضرت فرزند خود سلطان علی را که بعد از امام صادق(ع) از همه فرزندان ملاّتر، عالم تر و فاضل تر بود به همراه ایشان به کاشان فرستاد تا از وجود او بهره ببرند. حضور و تعالیم ایشان درخت تشیع را در این سامان تنومند و بارور ساخت و اساساً یکی از دلایل شیعی بودن مردم کاشان و معروف بودن کاشان به دارالمؤمنین وجود و تعالیم همین امامزاده عظیم الشأن و یاران گرانقدر ایشان می باشد. این یکی از مشخصه های بسیار بارز ریشه گرفتن تشیع درایران است.
چگونگی شهادت سلطان علی بن محمد باقر علیه السلام
ایشان بعد از چند سال اقامت در فین و کاشان از نفوذ زیادی در بین مردم برخوردار گشت و این باعث ترس حاکم اردهال که زرین کفش باریکرسفی نام داشت شد. حاکم وقت اموی ” هشام بن عبدالملک” سپاهی را به فرماندهی ارقم شامی (فرماندار اموی قم) برای قتل حضـرت سلطان علی به منطقـه فرستاد. سپاهیان ارقم شامی به همراهی زبیر نراقی و زرین کفش باریکرسفی آن حضرت و یارانش را در سال ۱۱۶ هجری قمری در یک جنگ نابرابر در منطقه ییلاقی اردهال در دره ای موسوم به دره ازناوه به شهادت رسانیدند و سر او را از تن جدا کرده نزد حاکم اموی فرستادند.
قالیشویان ، وجه تسمیه و چگونگی برگزاری آن
مردم فین کاشان، روز بعد از شهادت به اردهال می رسند و بدن فرزند امامشان را در قالی می پیچند و در چشمه غسل می دهند و در همان جا دفن می کنند. وقایع بعد از شهادت موجب به وجود آمدن مراسمی مذهبی و آئینی به نام قالیشویان گشته که هر ساله در دومین جمعه مهرماه با حضور پرشور اهالی فین، خاوه و مشهد اردهال و همراهی مردم اقصی نقاط ایران برگزار می گردد. مشهد اردهال به سبب آیین هرساله شست و شوی تخته قالی‌ای که پیکر پاک حضرت سلطان علی بن محمد باقر علیه السلام بر روی آن شست و شو شده و بنا بر نقل هایی تاکنون نیز نگهداری می‌شود، به مشهد قالی هم معروف شده است.
این مراسم که بعد از واقعه کربلا و مراسم عاشورا یکی از بزرگترین مراسم سنتی، مذهبی و تاریخی درایران می باشد، هر ساله در روز شهادت علی بن امام محمد باقر (ع) در نزدیک ترین جمعه به شانزده مهر ماه سال شمسی برگزار می گردد. این مراسم هزار و سیصد سال است بی وقفه انجام می شود. شاید بتوان بهترین تعریف این مراسم را گردهمایی هر ساله ایرانیان مرکزی برای حفظ زبان و فرهنگ ایرانی در دوران حاکمیت چند صد ساله همراه با نژاد پرستی و بی عدالتی اعراب دانست.
شانزدهم مهر، روز جشن مهرگان است و روز قالی شویان هم هر سال در نزدیک ترین جمعه به شانزده مهر برگزار می شود .
این تنها مورد در تاریخ شهادت امام زادگان و امامان است که به شمسی است و حتی تاریخ قمری آن به طور دقیق مشخص نیست.
در صبح این روز هزاران تن از اهالی فین کاشان چوب به دست (به نشانه شستن قالی و به نشانه خونخواهی) در محل چشمه ی آبی که در کنار بقعه شاهزاده سلطان حسین در باریکرسف قرار دارد (محل شستن قالی) گرد هم می آیند و با شعار یاحسین یاحسین به طرف مرقد سلطان علی بن محمدباقر (ع) حرکت می کنند و در صحن «صفا» همراه با سایرین و با حضور چند تن از علماء و شخصیتهای مذهبی مراسم را با تلاوت آیاتی چند از قرآن مجید آغاز می کنند. در ادامه مردم به نوحه خوانی و عزاداری می پردازند و پس از دقایقی چند فینی های چوب به دست یکی از قالی های داخل حرم را جهت شستن از خدام امامزاده تحویل می گیرند. سپس قالی را لوله کرده و بر دوش می کشند و با حمایت چوبهای خود آن را از صحن «صفا» خارج می نمایند و در حالی که الم و کتل هایی در جلو حمل می نمایند حسین حسین گویان، قالی را به طرف چشمه آبی که در کنار بقعه شاهزاده سلطان حسین روان است می برند. سپس قالی شویان قالی را به آب انداخته، چوبهای خود را به آب زده و قالی را خیس می کنند و بعد از دقایقی چند در حالی که قالی خیس را درپناه چوبهای خود سر دست گرفته اند حسین حسین گویان به طرف محل برگزاری مراسم «مرقد سلطان علی بن محمدباقر (ع) » برمی گردند و در «ایوان سرداری» (درب ورودی حرم) به خدام تحویل می دهند. هنگام تحویل قالی مراسم به اوج خود می رسد. قالی شویان یکپارچه با شور و هیجان بر سر و روی خود می زنند. زیرا دلشان رضا نمی دهد که قالی را تحویل دهند و پس از دقایقی عزاداری مراسم پایان می پذیرد.
این قالی سمبل جنازه مطهر امامزاده است و قالی شویان همانند جسدی که می خواهند به خاک بسپارند دل نمی پوشند که قالی را (جنازه را) تحویل دهند. در طول مراسم حمل قالی غیر از اهالی فین هیچ کس دیگری حق دست زدن به قالی را ندارد و تنها با عزاداری و سینه زنی می توانند جمع قالی شویان را همراهی کنند.
جاذبه های گردشگری منطقه مشهد اردهال
۱- بارگاه حضرت سلطان علی بن محمد باقر علیه السلام که قدمت آن به سده ششم هجری می‌رسد.
۲- دره ازناوه که شهادتگاه این امامزاده والامقام است و در فاصله سه کیلومتری مدفن ایشان قرار دارد و اکنون با جاده آسفالته از دو مسیر یکی از کنار مرقد امامزاده و یکی هم از جاده نراق ، داخل روستاهای ریجان و لاران و غیاث آباد از راه دسترسی نسبتا مناسب برخوردار است و در سالیان اخیر با اهتمام خیرین و مردم و مسئولین کاشان ساختمانهایی برای استقرار و عزاداری و رفاه حال زائرین در آن محل احداث شده است.
۳- مراسم آئینی و سنتی قالیشویان با قدمت نزدیک به ۱۳۰۰ سال که در دومین جمعه مهرماه هر سال با حضور صدها هزار نفر برگزار می شود.
۴- آرامگاه شاعر بلند آوازه ایران مرحوم سهراب سپهری در حیاط صحن عامر فینی بارگاه حضرت سلطان علی بن محمد باقر علیه السلام.
۵- درخت چنار کهن روستای لاران که به نظر می رسد بیش از ۱۰۰۰ سال عمر داشته باشد. این روستا در فاصله حدود ۲ کیلومتری بارگاه حضرت سلطان علی بن محمد باقر علیه السلام قرار دارد.
۶- دوره گل و گلاب گیری نیاسر که در فاصله حدود ۱۰ کیلومتری مشهد اردهال و بین کاشان و اردهال واقع است. در اردیبهشت و خردادماه هر سال گلستانهای گل محمدی نیاسر از جمله در منطقه اردهال زیبایی و طراوت و شور خاصی را سبب می شود و صدها هزار گردشگر را از تمام نقاط ایران جذب خود می کند.
۷- قلعه های تاریخی اردهال با دیواره های گلی بلند و طرحهای جالبی از نمای با خشت که روی برجهای دیده بانی بعضی از آنها دیده می شود. این قلعه ها که محتمل است قدمت دوره قاجاریه را داشته باشند طی سالیان اخیر به شدت تخریب شده و آثار کمی از آنها بجا مانده است.
۸- روستای “کله” سرزمین آباء و اجدادی کمال الملک نقاش معروف ایران.
۹- آب انبار قدیمی لاران.
۱۰- روستای گردشگری نشلج که طبیعتی به نام و بسیار زیبا و باغ هایی از گردوهای کهنسال دارد.
۱۱- مدفن سلطان حسین در روستای باریکرسف.
مردم منطقه مشهد اردهال گویش فارسی دارند و بویژه در روستای علوی تعداد زیادی از آنان از سلسله سادات هستند. در روستاهای خاوه و نشلج ، فارسی را با لهجه خاص خود صحبت می کنند.
در این منطقه باغات و درختان بادام،گردو،گیلاس( روستای رهق و ارمک) توت ، انگور ،انار و بوستان گل محمدی به وفور دیده می شود. در سالهایی که نزولات آسمانی بیشتر باشد و چشمه ها آب کافی برای کشت آبی داشته باشند کشت کنجد، گندم، جو،لوبیا و نخود رواج فراوانی دارد. استحصال گلاب از گل محمدی و عرقیات گیاهی رواج دارد و نیز استحصال شیره توت و انگور و نیز ارده کنجد برای تولید ارده شیره و حلوا کنجدی به ویژه در روستاهای نشلج و حسنارود مرسوم بوده است اما در این سالها با ورود شکل صنعتی این محصولات به بازار کارگاههای تولید سنتی ارده شیره و حلوا در حال برچیده شدن است.
قالی بافی از مهمترین صنایع دستی این منطقه محسوب می شود. مهمترین صنعتی که در سالیان اخیر در این منطقه در فاصله دو کیلومتری بارگاه حضرت سلطان علی بن محمد باقر علیه السلام دایر شده کارخانجات باریچ اسانس و تقطیران است که به تولید داروهای گیاهی و اسانس های صنعتی پرداخته و در بازار داروهای گیاهی و اسانس ایران برند شناخته شده و معتبری است.
از جمله غذاهای محلی این منطقه می توان به شوید پلو با خورشت گوشت و لوبیا، قیمه ریزه، سرگنجشکی، کله جوش، کاچی و گندم پلو و فسنجان اشاره کرد.
زائر سرای ولی عصر که در کنار بارگاه حضرت سلطان علی بن محمد باقر علیه السلام احداث شده مکان اقامتی مطلوبی در اختیار زائرین و گردشگران قرار می دهد. شما می توانید در صورت نیاز با شماره تلفن های ۰۸۶۶۴۳۶۲۷۱۰ و ۰۸۶۶۴۳۶۲۷۲۰ با زائر سرا ی بارگاه حضرت سلطان علی بن محمد باقر علیه السلام تماس بگیرید.
گرد آوری
صادق رئیسی کیا
منابع:
anthropology-iran.blogfa.com مراسم قالی شویان اردهال کاشان، سنتی ملی،مذهبی از نعمت الله کاظمی فرامرزی
علائم آخر الزمان در ادیان و ملل مختلف،دکتر مریم امجدی،انتشارات لاهوت،چاپ دوم۱۳۸۶
www.isfahanportal.ir
www.iranchto.ir
